Het is pure zelfkastijding en een monnikenleven

Frank Vandenbroucke, de minister van Volksgezondheid (sp.a). Die zegt dat hij zich dagelijks laat leiden door de adviezen van virologen en epidemiologen.

Met respect voor de man, maar wij vinden het jammer dat hij dat zegt. Dit is een complex probleem dat je niet unisono mag managen. Sinds zijn aantreden zijn alle dagen verworden tot witte donderdagen (een dag waarop Fillipijnen op straat aan autoflagellatie doen).

Dan vinden wij het slimmer meer breinen uit te nodigen om de tafel, niet enkel virologen en epidemiologen. Waarmee we niet willen bijdragen aan de pandemie aan pandemie-experten, we pleiten er enkel voor andere experten zoals psychologen en sociologen een luidere stem te geven in het debat.

Zelfkastijding is in de katholieke traditie, en vandaag blijkbaar ook bij de virologen, een middel om de zondige neigingen van de mens te bedwingen of om boete te doen. Zij kan bestaan uit het plegen van handelingen die pijnlijk zijn voor het eigen lichaam of het zichzelf opleggen van beperkingen.

Zelfkastijding beoogt wat de Romeinen castitas noemden: 'geestelijke reinheid'. Het Nederlands woord 'kastijden' stamt volgens Van Dale Etymologisch Woordenboek immers af van het Latijnse castigare, dat 'tuchtigen', 'straffen', 'verbeteren' en 'bedwingen' betekent; castigare komt weer van castus, dat 'rein', 'kuis' en 'vroom' betekent.

Vóór het Tweede Pandemiegolfje was zelfkastijding een normaal gebruik bij Frank, het hoorde bij de kloostertucht van Oxford. Virologen en andere religieuzen hadden immers de gelofte van kuisheid afgelegd en waren meer dan andere laboranten verplicht om de “lichamelijke neigingen” te bedwingen. Zij geselden zichzelf meestal, zoals ook nu, op vrijdagen. De zweep die daarbij werd gebruikt, wordt 'discipline' genoemd. Hoe kunnen deze kelderbewoners van onze ziekenhuizen weten dat sinds het Tweede Vaticaans Concilie de visie op een kloosterleven is veranderd. Niet langer stond het klooster tegenover de wereld en de ziel niet meer tegenover het lichaam. Het lichaam wordt niet meer beschouwd als vat van zondige verlangens. Zelfkastijding is daarmee niet van deze tijd.

De Katholieke Encyclopaedie (KE) uit 1955 schrijft in het lemma Zelfkastijding: “Het lichaam heeft de functie ook de ziel te dienen en met haar een harmonisch geheel te vormen, waarin de lichamelijke neigingen aan de geest onderworpen moeten zijn en een strenge zelftucht eisen.” Wat opvalt is dat de auteur een dualistische opvatting van de mens lijkt te hebben, waarin het lichaam wordt onderscheiden van de ziel. De ziel wordt beschouwd als de meesteres van het lichaam. Zou het lichaam niet worden getuchtigd dan zou de mens zijn overgeleverd aan het kwaad, zo wordt gesuggereerd. De gelijkenis met de neo-liberale covid politiek is treffend. De covidcrisis is in die zin meer dan een virus. Je moet zo’n virus biologisch doorgronden. Maar het is de mens die het virus overdraagt. En die mens stelt eigenlijk zeer voorspelbaar gedrag. Mensen gaan naar kerstbomen kijken, ze schuiven aan bij IKEA. Ook al lijkt het dom, het is heel normaal gedrag. We zitten binnen, we zijn bezig in de tuin. Wij wilden zelf ook naar de doe-het-zelfwinkel gaan.

Elke bijeenkomst is een risico op besmetting. Het ganse huidige beleid ziet met haar oogkleppen maar één doel: die ontmoetingen te beperken. Maar de bevolking ziet te weinig medeleven, we zijn ook vaak ongenuanceerd hard voor de ander. Voor jongeren die samenkomen, voor ouderen die zeggen: ik ga nog liever dood dan dat ik mijn kleinkinderen niet zie. Wij hebben veel begrip voor wie op intensieve staat, maar ook voor de jongere die zegt: fuck it! Wij zijn sociale dieren, met emoties. Wij missen empathie en begrip. Ook dat is een expertise. Die virologen niet noodzakelijk hebben.

Nog volgens de KE'55, gepubliceerd met kerkelijke toestemming, bestaat zelfkastijding niet alleen in handelingen zoals geseling, het dragen van boetegordels en haren kleden en het slapen op harde bedden. Ook lichte verstervingen vallen eronder. Gedacht moet worden aan het aannemen van oncomfortabele gebedshoudingen, verdragen van hitte en kou, vasten en onthouding. Al de door de KE'55 genoemde verstervingen moeten worden beoefend “volgens het oordeel van een ervaren geestelijke leidsman”. Dit werd eraan toegevoegd omdat het kerkelijk leergezag bevreesd was voor een al te extreme ascese. Die zou immers kunnen leiden tot spirituele hoogmoed en in het ergste geval ketterse eigenzinnigheid. Een voorbeeld van dat laatste is de fanatieke beweging van de Flagellanten (13de eeuw en later).

We willen maar illustreren. Het heeft geen zin theoretische scenario’s op tafel te leggen, met bijbehorende regels, als je weet dat mensen die niet zullen of kunnen opvolgen. Is het dan niet verstandiger om even na te denken: dit is wat zou moeten, dit is hoe verschillende groepen erop zullen reageren, hoe stemmen we dat op elkaar af? Wij geloven nooit dat mensen, zelfs onze volgers, handelen uit kwade wil. Er moeten toch creatievere oplossingen bestaan, om mensen op een zo veilig mogelijke manier dingen te laten doen? Sommige mensen gaan dood aan het virus. Anderen gaan dood aan de rest.

Wij herinneren aan de jonge vrouw, Alysson, een meisje uit het Luikse dat na de eerste lockdown haar eigen kapsalon opende. Ze kwam snel diep in de financiële problemen en stapte uit het leven. De zaak beroerde dagenlang de Franstalige pers, als symbool van de malaise bij kleine zelfstandigen. Wij zeggen niet dat dat iedereen die in de problemen geraakt, zelfmoord zal plegen. Maar we zijn al koploper, het is een belangrijke doodsoorzaak bij jongeren. Ongezien veel tieners slikken antidepressiva en angstremmers.

Onze inbox puilt uit van getuigenissen en de studies staven het: we hebben het moeilijk met onzekerheid. Gevoelens van angst, slapeloosheid en depressie nemen toe. Zelfstandigen, restaurateurs, die arme kapster: daar moeten we aandacht voor hebben.

Zijn we veerkrachtig genoeg? Is de vraag of we een niet eerder een mentale pandemie moeten vrezen dan het virus zelf niet relevant/legitiem? Velen zullen ons weer boring genuanceerd vinden als we zeggen, beide. Maar het is te gemakkelijk om te zeggen: pas u maar aan. Er wordt ook snel van kinderen gezegd dat ze zo flexibel zijn. Maar ze hebben het wel zeer moeilijk. Onze grootouders hebben twee wereldoorlogen meegemaakt, ze hebben het ook overleefd. Maar toch, dit zal sporen nalaten. Deze auteur zijn kleinzoon ziet in de crèche alleen volwassenen met mondmaskers. Gezichtsuitdrukkingen leren is enorm belangrijk. We zijn nog altijd mens-dieren.

We hebben technologie die tijdens de Spaanse griep ondenkbaar was. En dus vinden ministers het evident dat we in een Zoom-wereld leven. Ja, dat lukt. Ik ben ook blij dat ik mijn moeder van bijna 80 per video kan bellen. Maar iedereen voelt dat het niet hetzelfde is. Artificiële intelligentie is fantastisch, maar ik wil niet in een wereld leven van achter een scherm. Ik denk dat weinig mensen dat willen. Het voedt onze primaire emotionele behoeftes niet.

Wat kunnen we doen om het voor onszelf, en anderen, draaglijker te maken? Niet doen alsof we robots zijn. En luisteren. Echt luisteren. Dat doen we veel te weinig. Eén van de lessen die we uit palliatieve zorgcursussen kunnen halen is zwijgen en luisteren: hoe beleef jij dit? Wat zijn jouw behoeften? Welke kleine dingen kunnen we doen om het beter te maken, zie je ruimte voor een compromis? En aanvaarden dat het soms niet makkelijk is en er geen pasklare antwoorden bestaan.

En verder: zoom uit, neem afstand. De enige realiteit is het hier en nu. Viruswaanzin ziet en hoort vandaag veel mensen worstelen. En slapeloosheid verergert mentale vermoeidheid nog. Als dat stemmetje in je hoofd echt piekeren wordt, dreig je in een negatieve spiraal te belanden. Zo kan je op Google technieken vinden om meer controle over je gedachten te krijgen, en je mentale kracht op een andere manier aan te wenden. Tal van tips vinden over het versterken van je natuurlijk immuunsysteem.

Professor Steven Laureys, top neuroloog aan het UZ LUIK, die onder meer F1-piloot Michaël Schumacher en wielrenner Stieg Broeckx behandelde ging enkele jaren geleden na een plotse scheiding door een persoonlijke crisis ging en zocht hij zijn toevlucht in roken, drinken en medicatie. Tot hij meditatie ontdekte. Enthousiast als hij is, maakte hij van zijn nieuwe passie een onderzoeksobject: hij stopte ervaren monniken onder de scanner om hun brein te bestuderen.

Vorig jaar schreef hij een boek voor het grote publiek: ‘Het no-nonsense meditatieboek’. Dat werd zo’n succes dat een oefenboek in de pijplijn zit, en vertalingen. Hij is zo overtuigd van de heilzame effecten dat hij het zelfs voorschrijft aan patiënten.

‘Ik heb altijd geleerd pillen voor te schrijven, en interventies, en die hebben ook heel veel goeds gedaan voor onze levenskwaliteit. We leven er veel langer door. Maar vandaag kijk ik ook of ik kan ingrijpen op levenshygiëne. Soms heb ik zin om gewoon slaap voor te schrijven, meer lichaamsbeweging of betere sociale contacten. Helaas worden psychologen bijna niet terugbetaald. En niet iedereen is blij als ik geen pilletje voorschrijf, want het vraagt een inspanning. Maar we zijn een van de grootste verbruikers van kalmeermiddelen en in mijn praktijk is het vaak mijn taak om dat af te bouwen.’ aldus professor Laureys.

De zorg voor en de bezorgdheid over het eigen lichaam behoren tot de meest intieme emoties in het menselijk bestaan. Het eigen lijf is bij uitstek en per definitie privé, en de beslissingsmacht over dat privéterrein is dan ook quasi absoluut.

Terecht.

Viruswaanzin pleit hier niet voor zelfdestructief gedrag. Zelfs de overheid had dat tot voor kort altijd goed begrepen. De burger wordt van staatswege al decennia geïnformeerd over ongezonde gewoontes, zoals overmatig eten, roken en alcoholmisbruik, maar diezelfde burger blijft het recht behouden om zijn of haar lichaam in de vernieling te eten, te roken of te drinken. De belerende toon over deze of gene levenswijze van het zorgpersoneel is daarin misplaatst. Het is een zeer gevaarlijke evolutie. Gaan ziekenhuizen een niet sporter die met hartklachten op spoed aankomt weigeren te behandelen?

.Ook als dat lichaam hapert en moet hersteld worden is er sprake van een verregaande vrijheid. Als de huisarts statines voorschrijft voor zijn patiënt omdat hij vindt dat die laatste zonder die medicatie regelrecht op een hartinfarct afstevent, dan is het nog altijd de bewoner van het lichaam die beslist of hij die statines neemt of niet.

Terecht.

De overheid is dus tot onlangs altijd zeer terughoudend geweest om daadwerkelijk in te grijpen in de gezondheidsbeleving en –regulering van haar onderdanen. Niet voor niets is de reclamewetgeving op medische producten die een doktersvoorschrift vereisen uitermate streng: farmaceutische bedrijven mogen alleen adverteren in medische vakbladen en zelfs daar gelden stringente regels. Er geldt een rookverbod in openbare ruimtes, maar thuis mag de roker er nog lustig op los paffen. Dronken achter het stuur mag niet, maar in de privékring is laveloos zijn nog altijd een recht. En alle dagen frieten eten is dan wellicht niet gezond, maar niemand zal het u – voorlopig - verbieden.

Terecht.

Nu, in volle Coronatijd, is het echter met die subtiele balans tussen vrije beschikking over het eigen lijf en overheidsbemoeienis al bijna een jaar danig aan het mislopen. En dat is zeer zorgwekkend, want het houdt een inmenging in op een terrein dat sinds mensenheugenis privé is.

Waar loopt het mis?

Het begint bij het verplichten van testen om te weten of iemand besmet is met het Coronavirus. Dat testen is een handeling die in de huidige omstandigheden bijna nooit wordt uitgevoerd door de vertrouwde huisarts. Het weigeren van zo’n test wordt bovendien beboet met een bedrag dat totaal uit proportie is voor het ‘misdrijf’: 250,- euro. Een hallucinante straf, die een jaar geleden nog totaal ondenkbaar zou zijn geweest. Nu gaat de overheid er van uit dat ze een legitieme reden heeft om zoveel mogelijk mensen te testen: ‘zo kunnen we clusters van besmettingen snel opsporen en besmette personen isoleren’ luidt het. Een motief dat hout snijdt, maar is het voldoende legitiem om zich op het gevaarlijk hellend vlak van de aantasting van de persoonlijk vrijheid en integriteit te begeven?

Bovendien blijken de gegevens van al die geteste personen niet afdoende afgeschermd, en kunnen hackers er vlot aan, zo is al meermaals gebleken.

Wat bij dit alles akelig vlot wordt vergeten is: niet-weten is een recht. Niet iedere burger wil per se weten of hij ziek is, of besmet, of besmettelijk. Hypochonders - hun aantal groeit sinds Corona zeer snel – krijgen meestal de raad van hun arts of psycholoog om zich zo weinig mogelijk te laten onderzoeken. Hun ziekelijke angst voor ziekte neemt immers met ieder onderzoek toe. Iedere arts kent ook wel patiënten die liever doodvallen - soms letterlijk - dan zich nader te laten onderzoeken.

Terecht.

Dat recht op vrije keuze met betrekking tot de individuele gezondheidszorg wordt nu dagelijks door de overheid met de voeten getreden. Eergisteren werd in Oostende een ‘uitbraak’ van de Zuid-Afrikaanse variant van Corona ‘ontdekt’. Een 20-tal Oostendenaren bleek besmet met die gemuteerde vorm. De kranten blokletterden: ‘alle bewoners van twee flatgebouwen waar mensen verblijven die vermoedelijk in contact kwamen met een besmette persoon, zullen preventief worden getest’.

Allemaal? Worden die flatbewoners beboet als ze de test weigeren? Het valt te hopen van niet, anders is dit nogmaals een verregaande schending van de privacy. Met als enige misstap: in het verkeerde gebouw wonen.

De volgende stap is zo mogelijk nog ingrijpender: de vaccinatie, en dan vooral de communicatie en promotie errond. Het heeft niet veel gescheeld of er was een verplichting om zich te laten vaccineren tegen Covid19, maar omdat dat een juridische brug te ver was, is besloten om zeer intensief en agressief campagne te voeren om zoveel mogelijk volk over de schreef te trekken.

Daarbij wordt ook weer geflirt met de onwettelijkheid, zowel door de overheid als door mede-actoren. De overheid deinst niet terug voor bedrieglijke, en volgens sommigen smakeloze, reclameslogans zoals ‘Hier herwinnen we onze vrijheid’ boven de poort van de vaccinatiecentra. Bedrieglijk, want er is inmiddels door die zelfde overheid al uitdrukkelijk op gewezen dat vaccinatie niét automatisch ‘meer vrijheid’ zal garanderen. En wansmakelijk, omdat de slogan bij velen de akelige associatie oproept met ‘Arbeit macht Frei’ boven de poort van een berucht concentratiekamp.

Het verplicht voorleggen van een negatieve test om landen binnen te mogen of aan activiteiten deel te nemen, is ook een aantasting van de vrijheid: de wildvreemde die het testresultaat te zien krijgt, heeft immers in principe geen zaken met de gezondheidstoestand van het individu dat hij controleert. Toch wordt zulke zeer persoonlijke informatie nu plots openbaar geacht. Meer zelfs: die openbaarheid weigeren wordt zwaar beboet. Oom agent aan de grens mag zijn neus steken in uw gezondheidstoestand. Ondenkbaar, zo leek dat een jaar geleden nog. Maar nu is het dagelijkse kost.

Medische professionals scheren in hun ijver de laatste tijd ook rakeling langs -of over- de grenzen van de wet op de medische reclame: zo ondertekenden de verzamelde artsen van Herk-de-Stad een brief die in alle bussen werd gepost, en waarin iedere inwoner wordt opgeroepen om zich te laten vaccineren. ‘Bijwerkingen op lange termijn zijn niet vastgesteld en verwachten we ook niet’ schrijven de artsen in hun bus-aan-bus folder, en daarmee verspreiden ze een niet-wetenschappelijk gestaafde veronderstelling en plegen ze een flagrante inbreuk op de wet op reclame voor medische producten, want er is in ons land voorlopig maar een vaccin van één merk, en dat is nog altijd een medisch product.

De media laten zich uiteraard ook niet onbetuigd: er gaat geen dag voorbij zonder dat ze onbetaalde reclame maken voor het vaccineren, en ze werken daarbij onverdroten en schijnbaar bewust aan de creatie van een bijzonder perverse tweespalt tussen burgers die zich willen laten inenten en zij die dat niét willen.

We gebruiken de term ‘pervers’ niet toevallig. Een voorgaande zin luidde: “de zorg voor en de bezorgdheid over het eigen lichaam behoren tot de meest intieme emoties in het menselijk bestaan”. Die intimiteit en die keuzevrijheid van handelen m.b.t. gezondheid worden nu dagelijks brutaal verkracht. Door de overheid, door de medische gilde en door de pers.

Dat is een uitermate zorgwekkende evolutie, want als zelfs de vrijheid om het eigen lijf naar goeddunken te beheren wordt ontnomen, welke vrijheid blijft er dan nog over?

Maak dit een menselijker beleid. Nu!

___

Auteurs:

C.D.V.

aangevuld met stukken uit een facebookpost van Luc De Wandel

Wie vragen heeft over zelfdoding kan terecht op het gratis nummer 1813 of op zelfmoord1813.be.