Het is al van 5 november 1920, ruim 100 jaar geleden, dat de overheid aansprakelijk is voor gemaakte fouten. In het fameuze Fladria-arrest van het hof van cassatie van die dag werd het principe aanvaard dat de rechter de overheid aansprakelijk kan stellen. Als de overheid fouten maakt, en de mensen ondervinden daardoor schade, dan kan die rechter de overheid veroordelen om die schade te betalen. In die tijd ging het om de “administratieve” overheid. De uitvoerende macht, waaronder de regering en de steden en gemeenten dus. In latere arresten zijn er ook uitspraken over de gelimiteerde aansprakelijkheid van de overheid voor daden van de wetgevende macht en de rechterlijke macht. Als bijvoorbeeld de staat nalaat om een internationaal verdrag uit te voeren bij wet. “Het bloed van de prins is niet meer zou blauw als voorheen”, zei Walter Van Gerven ooit.
De overheid is dus niet onfeilbaar. Maar na 100 jaar zijn er nog altijd mensen die daar grondig aan twijfelen. Er bestaat nog steeds een behoorlijke terughoudendheid als het op de fouten van de overheid aankomt. We hebben immers afgesproken om onze samen-leving te organiseren in een democratische structuur. We gaan er van uit dat als de meerderheid iets beslist, we dat allemaal moeten volgen. Verkeerd of niet verkeerd, terecht of onterecht, de meerderheid heeft beslist. Het is de collectiviteit die primeert op het individu. U mag denken wat u wil, maar u bent gebonden door de beslissingen van de staat. Het ultieme collectivisme is dan dat die staat, die collectiviteit, geen enkele terughoudendheid kent. Alles moet bij voorkeur door de staat worden geregeld, want dat vinden we dan legitiem. Het individu onderwerpt zich totaal, tot op zijn toilet en onder zijn dampkap toe, aan wat de overheid zegt, schrijft en besluit.
Om te vermijden dat zo’n collectivisten de dictatuur van de meerderheid instellen, zijn er fundamentele rechten. Na de tweede Wereldoorlog hebben we gevonden dat die rechten “onvervreemdbaar” zijn. Wat de overheden ook doen, die rechten kunnen de mensen niet worden afgenomen. Ze kunnen wel worden beperkt in geval er een conflict is tussen deze rechten of ze kunnen worden opgeschort bij een staat van beleg bijvoorbeeld. Daarom hebben we verdragen gemaakt, zoals het internationaal verdrag voor de rechten van de mens. Die verdragen hebben “directe werking”. Dat wil zeggen dat de rechters de verdragen rechtstreeks toetsen. Rechters moeten nagaan of de wetten, besluiten en reglementen die ze toepassen wel in overeenstemming zijn met die internationale verdragen. De techniek van het internationaal verdrag met directe werking laat toe om boven de staat regels te creëren en die regels afdwingbaar te maken. De mensenrechten zijn geen theorie, ze zijn er ook in de praktijk.
Binnen die context was de coronaperiode een stresstest voor het systeem. Een stresstest in die zin dat we achteraf kunnen nagaan in welke mate in een situatie van een “crisis” onze beschermingsmechanismen tegen de fouten van de staat en het knagen aan de fundamentele rechten, hebben gewerkt. Bijzonder slecht, zo blijkt. De essentie het probleem is dat de overheid maatregelen heeft genomen die onwerkzaam zijn, en die maatregelen heeft gebaseerd of foute informatie en foute beslissingen. De genomen maatregelen hebben “collaterale” schade veroorzaakt, maar binnen hun doelstellingen niets bereikt. De voorstanders van de maatregelen beweren dat zonder die maatregelen er nog veel meer slachtoffers zouden zijn gevallen, maar intussen is die stelling afdoende wetenschappelijk onderuitgehaald. In het beste geval hebben de maatregelen een beetje gewerkt, maar veel meer schade veroorzaakt.
Ons systeem heeft zo’n onwerkzame maatregelen, maatregelen die niet effectief zijn, gewoon toegelaten. Uitgaande van de gedachte dat het recht op leven primeert boven de andere rechten, hebben de magistraten overal ter wereld - op een paar uitzonderingen na - de overheid de vrije hand gegeven. Daarbij hebben die magistraten bijna nooit afdoende onderzocht of de maatregelen wel werkzaam waren. In de meeste vonnissen en arresten werd de stelling van de overheid over de effectiviteit van de genomen maatregelen gewoon overgenomen. Vaak ook gedocumenteerd door verwijzing naar de stellingen van de staatsvirologen. Hoewel die staatsvirologen op voorhand hebben aangekondigd dat ze “voortschrijdende inzichten” zouden krijgen. Het geloof in de onfeilbaarheid van de staatsvirologen als deel van het staatsgezag, was - en is nog steeds - bijzonder hoog.
Het geloof in de werkzaamheid van de maatregelen werd mee veroorzaakt door een wereldwijde onderdrukking van de stemmen die kritiek hadden op die maatregelen. De verdediging van de onbestaande “wetenschappelijke consensus” bestond erin de stemmen van die critici te onderdrukken. Ook al ging het om zeer gereputeerde wetenschappers. Mocht die onderdrukking van de kritische stemmen er niet zijn geweest, de kans was bijzonder groot dat de magistraten, en ook de burgers zelf, helemaal anders zouden hebben aangekeken tegen de verregaande overheidsinterventies. Laat dat vermijden nu net de bedoeling geweest zijn: alle neuzen moesten in dezelfde richting om de maatregelen te kunnen doen slagen. Alleen … konden die maatregelen niet slagen want ze hadden geen impact op de verspreiding van de ziekte en het aantal doden. De rechterlijke macht heeft gefaald om het mechanisme van de onderdrukking van kritische stemmen en de acceptatie van onwerkzame maatregelen te onderkennen en de mensen te beschermen tegen zo’n fout overheidsoptreden. Het onterechte geloof in de onfeilbaarheid van de overheid was nooit zo groot.
In Groot-Brittannië is nu een schandaal uitgebroken over het bestaan van de CDU, de Counter-Disinformation Unit. Een commissie ingericht door de regering om “desinformatie” tegen de gaan. Op zich een nobele doelstelling. Alleen heeft die commissie ervoor gezorgd dat ze zelf desinformatie is gaan beschermen en gefundeerde juiste kritiek is gaan onderdrukken. Professoren, artsen en andere mensen werden beperkt in de uiting van hun vrije mening. Met als gewild en bedoeld gevolg dat het overgrote deel van de mensen meeging in de “waarheid” die de overheid ons allemaal doen aanvaarden. De eigen “waarheid” van de overheid en de onbestaande “wetenschappelijke consensus”.
De oorsprong van deze tactiek is te vinden in de eerste rapporten van de WHO over de coronauitbraak. Daarin staat gewoon letterlijk te lezen dat de bevolking moet worden “opgevoed” om de maatregelen te aanvaarden. Die maatregelen kunnen alleen maar succesvol zijn als we ervoor zorgen dat iedereen de maatregelen inslikt en er zo weinig mogelijk kritiek is. Het eerste rapport kwam er vanwege de gemengde commissie WHO - China, bestaande uit 16 Chinezen of aan China gerelateerde wetenschappers, en 9 WHO-functionarissen. Hun rapport handelde over de Chinese methode om corona te bestrijden. Een methode die zij voorstelden uit te rollen over de hele wereld omdat in China de curves daalden. Dus moesten die maatregelen wel efficiënt zijn en worden gekopieerd over de hele wereld. Dat intussen aan het licht is gekomen door studies van het IHU in Marseille dat de daling van de curves het gevolg is van de mutatie van het virus, was een factor die niet in rekening werd gebracht. Anthony Fauci verklaarde onlangs dat de virologen er geen rekening mee hadden gehouden in hun modellen dat het virus muteert. Op die manier werd de methode van een Chinese communistische staat, met inbegrip van de noodzakelijke “opvoeding” van de mensen, verspreid over de hele wereld.
Het actief onderdrukken van kritische stemmen omdat er een noodsituatie is, is nefast gebleken. De gevolgen voor de wereld zijn bijzonder verregaand. Door de vermindering van zorg voor mensen die andere ziektes hadden, zijn er extra doden gevallen zonder covid. De “opvoeding” heeft de verspreiding van angst veroorzaak waardoor mensen weggebleven zijn uit de hospitalen. Met zwaardere hartaandoeningen, kankers en problematische diabetespatiënten tot gevolg. In arme landen is de armoede sterk toegenomen en zijn mensen gestorven van de honger in grote hongersnoden. Ziekten die we wereldwijd beter onder controle hadden, zijn weer toegenomen met bijkomende doden tot gevolg. Heel de coronapolitiek heeft in landen zoals de VS en de UK vooral een impact gehad op de armere, meer kwetsbare bevolking. Bij ons ook, maar in mindere mate. De laptopgeneratie die thuis kon werken op de computer had veel minder last van de maatregelen. Het bijdrukken van geld om de gesloten bedrijven te helpen overleven heeft de economie in een inflatie gestort. In België heeft de hele coronatoestand het land ongeveer 36 miljard euro gekost. De “opvoeding” van de mensen heeft gezorgd voor een gigantische polarisatie in de samenleving. De geloofwaardigheid van de overheid heeft in veel landen in de wereld een behoorlijke knauw gekregen.
Mensenrechten zijn ontzettend belangrijke fundamentele rechten. Daarmee sollen ontwricht de hele samenleving en daardoor vallen er letterlijk doden. Harde wetenschappers doen soms schamper over dergelijke maatschappelijke mechanismen. Voor hen telt dat 1 + 1 nog altijd 2 is. Als we het virus kunnen terugdringen dan is alles verantwoord. Net daarin schuilt de ontstellend grote fout. De complete onderschatting van de gevolgen van de maatschappelijke disruptie. De samenleving is veel complexer dan 1 + 1 = 2.
Rest de vraag hoe we hier in de toekomst mee kunnen omgaan. Wel, het antwoord is eenvoudig en bestaat uit 3 luiken.
- 1. Verplicht magistraten om bij het nemen van vrijheidsbeperkende maatregelen de werkzaamheid van die maatregelen, hun effectiviteit, te laten beoordelen op basis van een advies van onafhankelijke, onpartijdige multidisciplinaire colleges van deskundigen. Wie de mensenrechten effectief wil beschermen moet de grondige evaluatie niet maken achteraf, maar op het ogenblik waarop het ijzer heet is.
- 2. Beperk de macht van de overheid structureel, zodat het gewoon onmogelijk is om nog zo’n verregaande maatregelen te nemen. Bijvoorbeeld door de bevoegdheden te spreiden over besturen die veel dichter bij de bevolking het zwaartepunt van de macht hebben. Op z’n Zwitsers.
- 3. Kies voor politici die voldoende ruggengraat en leiderschap beschikken om in het belang van de mensen te kunnen nadenken. Politici die zich niet laten wegblazen door zichzelf overschattenden silowetenschappers, door internationale instellingen of door het sentiment van het moment.
Want ons een tweede keer laten muilkorven, dat moeten we echt wel vermijden.