De actuele situatie is de volgende. De Belgische regering heeft in het pandemieplan met o.a. de aanpassing in 2009 ervoor gekozen om omwille van budgettaire redenen, geen opschaling te voorzien van de intensieve zorgen of hospitalen in geval van een pandemie. Er werd voor gekozen om dan de andere zorg tijdelijk opzij te zetten en prioriteitsregels vast te stellen. Deze politiek werd het voorbije jaar consequent gerealiseerd. Dit plan past in de gedachte dat we een pandemie zoals de Spaanse Griep toch nooit kunnen opvangen.
Maar covid-19 heeft verre van de omvang van de Spaanse Griep. Die zou 200 miljoen slachtoffers hebben veroorzaakt. Terwijl actueel er 16 tot 20 % van de wereldbevolking is besmet. Wat betekent dat covid-19 slechts een omvang heeft van 1/20 van de Spaanse griep. Onze IC-s zouden bij een flexibele uitbreidingsmogelijkheid met 2000 bedden bijvoorbeeld, nooit in de problemen zijn gekomen. Door te focussen op de Spaanse griep als het grote voorbeeld, wordt nagelaten om te verwachten epidemieën met de omvang van de Hong Kong griep of Aziatische griep, of covid, op te vangen om budgettaire redenen. Daarvoor kan men de mensenrechten niet opzij zetten. Het EVRM laat niet toe om de mensenrechten te beperken om budgettaire redenen.
In de actuele situatie is er in België geen oversterfte voor 2021 noch in de maanden maart en april. Er is eerder een ondersterfte. Door de vaccinaties in de woonzorgcentra maar ook door het grote aantal besmettingen aldaar en de nakende groepsimmuniteit (de daling van het aantal overlijdens in de woonzorgcentra was al ingezet de tweede week van december nog voor de vaccinaties) vallen er op dit ogenblik veel minder doden te betreuren. Hoewel de IC's naar 900 patiënten evolueren - een stuk onder de vorige golven - gaat het aantal overlijdens niet mee in deze stijging en blijft rond de 30 per dag hangen. Uit de sterftecijfers blijkt dat dit aantal doden geen impact heeft die een "oversterfte" uitmaakt.
De essentiële vraag is onder welke omstandigheden de fundamentele rechten opzij kunnen worden gezet en hoe dat te definiëren. Het gebruik van het woord "kan" in deze is bijzonder gevaarlijk. Het uitgangspunt van de maatregelen zoals geadviseerd door het Imperial College was dat covid de omvang ging hebben van de Spaanse griep, met vooral drama's in Afrika waar de gezondheidszorg slecht is. Op basis van deze verkeerde inschatting zijn er wiskundige modellen gebouw die nog steeds de regeringen inspireren om de verkeerde maatregelen te nemen. Hoewel er intussen massaal veel studies aantonen dat er geen correlatie te vinden is tussen de maatregelen en het aantal overlijdens. De virologen verklaren al maanden dat hun modellen geen voorspellingen zijn maar "scenario's". Dit zijn oefeningen binnen de assumpties van de modellen die onzeker zijn.
Hoe deze onzekerheden te vertalen in solide wetgeving die voldoende rechtszekerheid brengt? Neil Fergusson en zijn team van het Imperial College hebben in het verleden al 7 keer een "Spaanse griep" aangekondigd met 200 miljoen doden in de wereld. Covid was nummer 8. Is het voldoende dat een onheilsprofeet gevolgd door tal van wetenschappers die bij hem zijn opgeleid, of die zijn modellen volgen (die geen voorspellingen zijn, dat zeggen ze zelf), het Armageddon voorspellen om de mensenrechten stil te leggen met maatregelen die blijken totaal geen effect te hebben?
Hoe gaan we dat probleem juridisch opvangen?
Binnen welke grenzen kunnen de mensenrechten beperkt worden?
Voor mij is de voorwaarde dat de ziekte inderdaad een abnormaal hoge oversterfte teweeg kan brengen en dat deze kans voldoende plausibel wordt gemaakt. Niet van de omvang van de Hong Kong Griep, en niet van de omvang van covid-19. Dit is niet exceptioneel, we hebben dat al een paar keer meegemaakt.
Het advies van de orde van advocaten om de oversterfte niet als criterium in te sluiten in de definities van de epidemische noodtoestand is een stap die veel te ver gaat. Dan hebben we het immers over de budgettaire inspanningen om een ziekte te bestrijden die worden vermeden door de mensenrechten te beperken. Dat kan niet de bedoeling zijn.
Een belangrijke bijkomende voorwaarde lijkt mij te moeten zijn dat de regering verplicht is om een cijfermatige gefundeerde afweging te maken tussen maatregelen om na te gaan of er geen andere maatregelen mogelijk zijn die de mensenrechten minder beperken. Dit aspect is volledig achterwege gelaten in deze crisis.
Nog een belangrijke bijkomende voorwaarde moet zijn dat alle gevolgen van de maatregelen moeten worden in rekening gebracht. Ook de collaterale schade. Op vandaag weten we niet of de maatregelen meer doden hebben bespaard dan zij hebben veroorzaakt. Daarnaar wordt zelfs in België geen onderzoek gedaan. Het komt mij voor dat het essentieel is voor een dergelijk beleid te weten of er doden in saldo worden gewonnen of niet.
Bij al dien is het bovendien nog maar de vraag of de grondwet voor een zo lange termijn zoals we dat nu hebben meegemaakt, kan worden geschorst. Dat is in ons land niet toegelaten.