Het scepticisme tegenover de waarachtigheid van de aangeleverde data door de viroloog fantasten groeit met de dag. De werkelijkheid ligt inmiddels zover af van de initiële projecties dat zelfs de overheden geen antwoorden meer (kunnen) formuleren aan zei die kritische vragen stellen over hun eigen cijfers.
Het is verbazingwekkend dat bij het significant voortschrijdend inzicht er geen plaats is voor een mea culpa. Enige nederigheid en deemoed van onze politici tegenover de slachtoffers zou hier niet misplaatst zijn. Het is een houding of eigenschap die zich kenmerkt door weinig voor zichzelf te eisen en zichzelf niet op de voorgrond te plaatsen. We missen in de discussie met de "officiële" virologen over de relevantie van hun beslissingen een afkeer van gebruik van macht of aanvaarden, laat staan opeisen, van eer. Ja, die nederigheid is niet te combineren met het egoïsme of egocentrisme van de bedenkers van deze virologische science fiction. Enige zelfreflectie dringt zich dan ook op. Hoe lastig of confronterend de uitkomst daarvan kan zijn.
VIRUSWAANZIN.be eist dat er nog vóór 1 september een onafhankelijk onderzoek moet zijn verricht naar het coronabeleid. Zo kan België in de aanloop naar een mogelijke tweede golf leren van het eerste blunderboek. De gevoeligste vragen op een rij.
Van Ranst, Vlieghe en Van Gucht worden er niet graag aan herinnerd, maar aanvankelijk mikten ze er primordiaal op het zorgstelsel niet te laten bezwijken onder de toestroom van patiënten. Inmiddels is de strategie gericht op het ‘maximaal controleren’ van het virus. Noteer dat het eerste een gedefinieerde tijdlijn heeft terwijl de tweede strategie een eindeloos karakter kent. Ten opzichte van nogal wat andere landen is de Belgische koers incoherent en dat wekt bij bij veel burgers woede op.
Is het indammen van het virus het doel of gaat het om het niet overbelasten van de zorg? Alleen in dat laatste geval is het begrijpelijk dat de GEES hier minder doortastend te werk lijkt te gaan dan in andere landen. Immers heeft België genoeg IC-bedden en kwam de bezettingscapaciteit nooit noemenswaardig onder druk.
In het licht van een tweede golf (c.q. opflakkering) zouden we moeten kiezen om slechts een deel van de (nu versoepelde) lockdownmaatregelen voor enkel de risicogroepen kortstondig te herinvoeren, om een situatie te bereiken als in landen als Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea. Voordeel is dat vervolgens de economie veel verder van de handrem kan dan nu. Andere wetenschappers achten eliminatie onhaalbaar zonder vaccin.
Los van deze discussie wijst viruswaanzin.be op de gigantische economische schade van de lockdown, die ook tot gezondheidsschade zal leiden. Die kosten en de toekomstige ziektelast zijn nog nooit in beeld gebracht. Is het middel niet erger dan de kwaal?
1/ Waarom werden we overvallen?
Een lockdown vanwege een vernietigend virus is iets uit een film. Dat de Chinezen het coronavirus niet onder controle kregen zonder desastreuze maatregelen zou ons in het ontwikkelde Europa niet gebeuren, dacht men in januari nog. Maar we zijn op ons nummer gezet. Mede door cijferfantasten die de Belgische minderheidsregering adviseerde.
Gowri Gopalakrishna, epidemioloog aan het VUmc, zag de bui wel hangen. De Singaporese werkte tijdens de sarsuitbraak van 2003 bij het RIVM van Singapore. Ze heeft zich vanaf het eerste moment verbaasd over de Belgische laksheid voor de ski/krokusvakantie.
“Als de politie een seriemoordenaar wil pakken, is snel handelen vereist. Dat is ook zo met een pandemie, maar België zat erbij en keek ernaar.” Onbegrijpelijk is het niet, zegt ze, want de laatste epidemie met een vergelijkbaar vernietigend karakter speelde zich hier af in 1918-1919. De Spaanse griep eiste naar schatting bijna 400.000 levens, maar geen mens herinnert zich dat nog. Daarom verdwenen rapporten over komende rampen in een la.
Die alertheid hebben landen als Singapore, Taiwan en Zuid-Korea vanwege Sars wel, zegt Gopalakrishna. Daarom kon men sneller ingrijpen bij stijging van het aantal besmettingen, vielen er minder slachtoffers en hoefde het economische en maatschappelijke leven niet volledig plat.
Ook in Europese landen zonder zo’n epidemiologisch vangnet vielen weinig slachtoffers. Denk aan Polen (1316 doden) en Hongarije (568). “Dat komt door een snelle, strenge slectieve lockdown. Had België niet sneller, maar kortstondiger op slot gemoeten?
2/ Wie bepaalt het beleid?
De wetenschappers adviseren, de regering beslist. Dat is de rolverdeling in België en zo behoort die ook te zijn.
Dat is niet vanzelfsprekend, want in Zweden bepaalt staatsviroloog Anders Tegnell de afwijkende koers. Het Zweedse resultaat valt tegen. Er is ingezet op groepsimmuniteit, die optreedt als ongeveer 60 procent van de bevolking antistoffen heeft. Eind mei was gehoopt op 40 procent, maar het bleef steken bij zo’n 10 procent.
In reactie op de pandemie heeft de Belgische versnippering geen helder beleid opgeleverd. Al zijn er uitzonderingen. De scholen zijn onterecht gesloten vanwege maatschappelijke druk, er waren geen wetenschappelijke argumenten voor. De impact voor ouders die thuis moesten werken, was enorm.
Wij pleiten voor een bredere wetenschappelijke waaier. In de acute fase was het logisch dat virologen en epidemiologen overheersten in de wetenschappelijke adviezen, maar in de toekomst moeten economen en gedragsdeskundigen sneller aanschuiven.
Wij waarschuwen andermaal voor een coronabeleid op basis van electorale overwegingen, zoals in de VS. Daar moet België ver van blijven, want een beleid op grond van politiek gewin ondermijnt alles en iedereen.
3/ Waar blijft de corona-app?
Het is een cruciaal onderdeel van de corona-aanpak: het testen van mogelijk besmette mensen, het speuren naar de bron van de besmetting en het waarschuwen van contacten van degenen die positief testen. Het is ook een omstreden onderdeel. Zijn de GEES erop toegerust? En zijn de testers ambitieus genoeg?
Lange tijd werd geklaagd over een gebrek aan testcapaciteit. Reeds in zijn eerste schrijven begin april aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken in de aanloop van het proces tegen de Belgische Staat berichtte advocaat Michael Verstraeten dat in de eerste twee maanden van de uitbraak veel meer getest had kunnen worden. Dat had mogelijk mensenlevens kunnen redden, zeker in de zorgcentra.
Om het werk van de veiligheidsraad te verlichten, werkte het kabinet van Minister De Backer aan een corona-app. In april wilde men die halsoverkop in gebruik nemen, wat uitdraaide op een fiasco. Nu we ruim twee maanden verder zijn, is de vraag waar de app toch blijft. In Duitsland is al zo’n app ingevoerd. Zo’n app is alleen effectief als deze massaal wordt gedownload.
4/ Waarom waren de verpleeghuizen een blinde vlek?
“Wat in de verpleeghuizen is gebeurd, is schandalig. Het personeel moest aanvankelijk zelf mondkapjes maken, ze droegen er spatbrillen van de Carrefour.
Ook artsen spreken van een zwarte bladzijde. Hoewel snel duidelijk was dat het virus heviger huishoudt onder ouderen en de overheid juist hen wilde beschermen, gebeurde het tegenovergestelde. Die houding reflecteert iets biologisch in de mens,. Je ziet zo’n desinteresse voor oude, zwakke soortgenoten ook bij andere dieren. Misschien omdat die groep niet meer van belang is voor instandhouding van de soort. De aard van de medische zorg in verpleeghuizen draagt bij aan de geringe aandacht.
Ic-artsen kunnen mensen beter maken, in verpleeghuizen gaat het om verzorgen van zieke mensen tot aan het einde. Dat is niet urgent en niet sexy. We zagen tevens dat verpleeghuisbewoners niet goed voor zichzelf kunnen opkomen.
De getroffen voorzorgsmaatregelen in verpleeghuizen – bezoek op afstand, zoveel mogelijk binnen blijven – is ‘een soort gevangenis’. Misschien was het beter om in het verpleeghuis corona te krijgen dan om te leven met de maatregelen opperen diverse arts-microbiologen.
5/ Hoe beperken we de afhankelijkheid van het buitenland?
De coronacrisis drukt ons met de neus op het feit dat we voor medicijnen en beschermingsmiddelen afhankelijk zijn van met name China en India. Richtlijnen voor het gebruik van mondkapjes leken te zijn ingegeven door het gebrek eraan. Pas toen ze weer ruimschoots voorradig waren, werd Sciensano minder terughoudend over het gebruik ervan.
We moeten kijken hoe we die afhankelijkheid kunnen verminderen. Zo is privatisering van het in vaccins gespecialiseerde onderzoeksinstituut Johnson opgeschort. Er is geen Belgische producent van bloedplasmamedicijnen. Obscuur Luxemburgse bedrijfjes moeten nu mondkapjes leveren.
Zelfvoorzienendheid op deze terreinen betekent een enorme groei van de zorgkosten. Met zijn kleine, gespecialiseerde economie heeft België er juist baat bij een deel van de benodigde producten en goederen uit het buitenland te halen.
“Willen we dat anders, dan moeten we enorm veel van onze welvaart inleveren,” waarschuwen gezondheidseconoom. Wel zullen we een grotere voorraad beschermingsmiddelen moeten aanleggen. Tegelijkertijd zal de roep aanzwellen om (een deel van de) medicijnen te produceren op Belgische of minstens Europese bodem.
6/ Hoeveel ic-bedden zijn nodig?
Het is een straatje dat tot begin april – toen de piek in het aantal ic-opnames werd bereikt – steeds opdook: het aantal intensivecarebedden in Europese landen. België bivakkeert in de top regionen, met 20 bedden per 100.000 inwoners.
Onder normale omstandigheden telt België 2400 ic-bedden. De regering zou dat willen 4700 bedden, en in geval van nood kunnen doorgroeien naar 5200 bedden. De vraag is of dat betaalbaar is, in de wetenschap dat de bedden goeddeels onbezet bleven en zullen blijven. Hoe beman je dat? Dat is niet te onderhouden. We moeten elkaar eerlijk in de ogen kijken en erkennen dat we ons niet tot de tanden toe kunnen bewapenen tegen elke ramp.
Indien tal van preventieve stappen zijn gezet om te voorkomen dat we opnieuw verrast worden door een grote toestroom van patiënten, achten veel wetenschappers het aantal IC-bedden in België ruimschoots voldoende.
7/ Hoe komen we aan een vaccin?
De huidige coronastrategie kan niet zonder vaccin of geneesmiddel. Want zonder opbouw van groepsimmuniteit – zo’n vijf procent van België zou antistoffen hebben – blijft bijna iedereen kwetsbaar. Een tweede lockdown mag niets anders zijn dan een intelligente, selectieve en zeek tijdelijke oplossing zijn tot het verlossende vaccin of geneesmiddel verschijnt. Laat het voortschrijdend inzicht niet verloren gaan.
Maar het is geen vanzelfsprekendheid, zo’n vaccin. Van alle pogingen een vaccin te ontwikkelen, mislukt ongeveer 95 procent. Niet omdat vaccins niet effectief zijn, maar omdat ze vanwege de vele bijwerkingen te onveilig zijn. Een succesvol coronavaccin voor 2021 lijkt onwaarschijnlijk.
Nederland heeft met Frankrijk, Duitsland en Italië 300 miljoen doses van een kansrijk vaccin ingekocht, tot ontsteltenis van andere EU-landen. België kocht, wat dacht u, nog niks.
Een geneesmiddel is er voorlopig niet, al lijkt een bestaand en goedkoop middel (dexamethason) voor ernstig zieke patiënten uitkomst te bieden: het leidt tot een derde minder sterfte. Een geneesmiddel om te voorkomen dat mensen met milde klachten ernstig ziek worden, is er nu niet.
Het is onbegrijpelijk dat er niet hoogdringend een ernstige evaluatie komt van het eerste gevoerde crisismanagement. Electorale belangen zouden hierbij niet mogen meespelen. De struisvogelpolitiek van "we zagen het niet komen" of "we hebben geen testen" of "we kennen de risicogroepen niet" zal niet helpen. Het openbaar maken van de exacte IFR is daarbij zeer belangrijk. Elk verzuim om lessen te trekken uit deze pandemie is misdadig. Begin eraan, nu!