Van waakhond tot schoothond

De Belgische democratie bevindt zich in een uiterst deplorabele staat. Wie zich tevredenstelt met de gangbare verklaringen: ‘misnoegde burgers’, ‘losgelagen populisme’, ‘ontwrichtende globalisering’, 'complotdenkers' zal nooit precies kunnen vatten waarom. 'Over de Corona-barometer durft men niet meer schrijven of spreken, maar zeker is dat België donkerrood scoort op de democratie-barometer', zeggen ook hoogleraar grondwettelijk recht Hendrik Vuye en lector Veerle Wouters.

De Belgische bevolking lijkt na een apathisch geworden, moegestreden. Voor Viruswaanzin dé motivatie om een versnelling hoger te schakelen als toonaangevende groep voor een 'collectief gewetensonderzoek van de democratische geest’, zeg maar. Dat is is meer dan ooit nodig, om de eenvoudige reden dat daar, door de eeuwen heen, de werkelijk democratische ruimte werd gecreëerd – voor en door de moderne, verlichte, naar emancipatie strevende mens. Vooral dat menstype wordt door de huidige crisis hard, mogelijk zelfs fataal, getroffen. Fundamenteel onderzoek naar de democratische ‘meltdown’ is niets minder dan een noodzakelijk project ter vrijwaring van de moderne politieke idealen van verlichting, van sociale emancipatie en van menselijke gelijkwaardigheid. Of misschien, gelet op de urgentie, voor het herstel daarvan, aangezien de nood met de dag hoger lijkt te worden: wereldwijd gaan ‘onze’ idealen en vrijheden op de schop. Als ware de grondwet toiletpapier.

In een parlementaire democratie is de middel-doelverhouding heel wat delicater. Niet alleen van politici – op alle niveaus – maar ook van rechters, van bestuurders en bureaucraten, van politieagenten en militairen, wordt verwacht dat zij het gezamenlijke ‘hogere’ doel, de democratie, dienen en beschermen. Dat is echter niet genoeg: zijzelf moeten, binnen de grenzen van hun ambt, zelf democraten zijn, democratisch denken en handelen, door zich om te beginnen verre te houden van zelfverrijking en machtsmisbruik. In zekere zin is het doel het middel en vormen de middelen (de manier waarop het systeem functioneert) het daadwerkelijke of ‘gematerialiseerde’ doel van de democratische gezindheid.

België heeft de middel-doelverhouding gekaapt. De feedback, of de kringloop, van de democratische werking is er onderbroken of minstens grondig verstoord. Er zijn in het politieke organisme het voorbij jaar serieuze ‘constitutionele klonters’ ontstaan, die een infarct dreigen te veroorzaken. Zo is er geen Raad van State meer die de wettelijkheid en de grondwettelijkheid van de ministeriële Corona-besluiten kritisch durft beoordelen. Het volstaat te kijken naar de motivering in de recentste arresten in de procedures van Viruswaanzin. Vandaag verwerpt de 'Raad van State' elke vordering met de deus ex machina 'er is geen hoogdringendheid en/of er is geen ernstige en onherstelbare schade.' Door de voorwaarden van de vordering tot schorsing zo radicaal te interpreteren gaat de 'Raad van State' voorbij aan de Kafkaiaanse realiteit in ons land. Immers de gerechtelijke inertie van het Belgisch gerechtelijke apparaat zal in de huidige virocratie elke andere procedure 'vijgen na Pasen' zijn. Want één van de kenmerken van de huidige (en elke) dictatuur is de veelheid en snelheid waarmee ministeriële besluiten worden uitgevaardigd. Tegen dat de rechter uiteindelijk een volwaardige toetsing aan de grondrechten zal doorvoeren, zijn de corona-maatregelen in kwestie reeds lang opgeheven of het betreffende ministeriële besluit vervangen door een ander. Elk nieuw overlegcomité maakt op die manier de hangende gerechtsprocedures zonder voorwerp (omdat de aangeklaagde MB al lang in de prulllenmand ligt) en zit de juridische waakhond 'Raad van State' braafjes op schoot van de regering.

Vanuit een vermeend sociale inspiratie – volksgezondheid en solidariteit met de zorg en de zwakkeren – werd een egalitair supplement toegediend aan het democratisch systeem. Dit kan niet anders dan leiden tot een (anti-)democratische overspanning – het brengt het gevaar dichterbij brengt van een meltdown van de democratische instellingen en, wellicht nog het belangrijkst, een niet gemotiveerde bestendiging van de coronamaatregelen verworden tot een uitholling van de democratische gezindheid bij de doorsnee burger.

Maar zoals we dit artikel begonnen, we zijn zo diep gezakt dat wanneer een rechter kennelijk buitensporige effectieve gevangenisstraffen oplegt wegens de overtreding van de corona-maatregelen, een krant dit brengt onder de titel: 'Bekende politierechter steelt de show tijdens coronazitting'. Sterker nog, de journalist schrijft dat de rechter het deed 'met humor'. Spijtig toch dat niet eens de vraag wordt gesteld ten koste van wie hier 'de show' werd gestolen. Het antwoord is nochtans eenvoudig: ten koste van iemand die voortaan met een strafblad zit opgezadeld. In Humo verklaart de politierechter dat hij aan 'collectieve preventie' doet: 'Als u dat vonnis ziet, gaat u dan nog een feestje geven in uw tuin met twaalf man?'. Wel, dat is net niet de taak van een rechter. De rechter moet de straf individualiseren, afstemmen op de overtreder en de feiten. Collectieve preventie, dat is de taak van de regering en van het parlement. Heeft er iemand al even bij stilgestaan wat deze corona-gestraften denken wanneer ze korte tijd later in dezelfde media lezen dat na een verkrachting waarvan de beelden werden verspreid, er wel straffen met uitstel worden uitgesproken? Als voorbeeld van uitholling van de democratische gezindheid kan dit tellen.

Telkens als de burger bij elke nieuwe verkiezing haar of zijn individuele stem uitbrengt – nog altijd de belangrijkste en tastbaarste uiting van een democratische overtuiging, van een geloof in een democratisch bewind – merkt hij of zij dat die stem steeds moeilijker tot het centrum van de macht doordringt, er geen invloed meer op uitoefent. Het effect ervan werd en wordt systematisch opgevangen en monddood gemaakt in de grondwettelijke schemerzones van een geprefabriceerd egalitarisme. De vetrolletjes van deze artificiële gelijkheid heeft een institutionele obesitas tot gevolg, die de toegang tot het hart doet verslibben en de normale doorstroming van de democratische gezindheid tot stilstand brengt.

Dat de uitvoerende macht ongebreideld haar gang kan gaan, blijkt nu ook ten volle. Ministers kunnen orakelen vanop hun ministeriële kansel dat de avondklok een 'nuttige' maatregel is. Meer nog, dat deze zelfs kan behouden worden na de heropening van de horeca begin mei als 'handhavingsmaatregel'. Het criterium voor het beperken van grondrechten is echter niet de handhaving, noch het faciliteren van een goede nachtrust voor het blauw op straat. Grondrechten kunnen alleen beperkt worden indien dit 'noodzakelijk is in een democratie'. Dit is wel even iets anders. Maar veel hoeven de ministers niet te vrezen, die Raad van State', weet u wel...

‘Wederzijds respect’, ‘solidariteit’ en zelfs ‘pacificatie’ zijn nobele principes, die wijzelf, als democraten en liberalen, delen en steunen. Ze zijn in een moderne democratie echter niet fundamenteel, het zijn afgeleide principes. Om het provocerend te zeggen: tijdens de hoogdagen van het ancien régime bestond er tussen de horige boer en de kasteelheer wiens akkers hij bewerkte evengoed respect; er was zelfs sprake van solidariteit (zie De Tocqueville, Het ancien regime en de revolutie, Boom, 2019. Recht is voor De Tocqueville het 'aristocratische element' van de democratie dat het gevaar van de 'tirannie van de wetgevers' matigt). Maar er was geen gelijkheids- of gelijkwaardigheidsideaal, het was een kastensamenleving, met een absolute vorst aan de top. De door de edelman betoonde solidariteit was daarom een gunst, die willekeurig onttrokken kon worden.

In politieke discussies schermt de huidige (liberale) regering voortdurend met diezelfde principes. Op een enigszins betuttelende toon beweerde de kersverse Belgische premier, de liberaal Alexander de Croo, te willen bewijzen dat ‘respect nog steeds mogelijk is’ in België en dat ‘het land bijgevolg wel degelijk nog werkt’ (een bizarre speech-act, maar dit terzijde). Respect en solidariteit zijn echter democratisch waardeloos als je het constitutionele systeem zó hebt vertimmerd, dat je uiteindelijk belandt in een fictief gelijkheidsregime. Het is zinloos de zeilen te hijsen als je schip in het droogdok ligt. Daardoor is België ertoe veroordeeld om de solidariteit, het respect en het vreedzaam samenleven, waar het de mond van vol heeft, telkens weer te dromen, maar ook om telkens weer in een andere, rauwere, geblokkeerde werkelijkheid wakker te worden. Rijst de vraag dan niet of in België niet de instellingen worden geblokkeerd, maar eerder de democratische idealen? België is misgroeid tot een fictieve democratie, zwaarlijvig geworden door het massaal slikken van pseudo democratische pacificatiesupplementen van Vivaldi, en daardoor nu amechtig ademend, een patiënt op de rand van het infarct. Het land is verworden tot een pacificatieregime.

Dat de Vlaamse stem zich meer en meer heeft afgekeerd van de linkse virocratie is daarbij zeer aannemelijk. Vooral van linkse partijen wordt niet aanvaard dat ze het gelijkheidsideaal op die manier blijven verkwanselen. Door hun aandeel in de creatie van een fictieve gezondheidsstaat zijn ze immers mede verantwoordelijk voor de ondermijning van de democratie. Het beest voederen met nog meer fictie, zal de zaak alleen erger maken. Ja, het hart klopt nog. Ook een zwak hart klopt. Tot het daarmee ophoudt. Wat heb je dan aan een dikke pens?

Ook de de zelfverklaarde vierde macht, nog zo een waakhond van de democratie, is ook niet zonder boter op het hoofd. De audiovisuele media trekken volop de kaart van de virologen: ze leggen hen geen strobreed in de weg. Elke avond nodigt men een BV uit, een Bekende Viroloog. De makkelijkheidsoplossing bij uitstek, die zorgt voor schrale TV waar zaken die al duizend maal gezegd zijn nog eens worden herhaald. Gewezen Kamervoorzitter Siegfried Bracke ontpopt zich op zijn webstek tot een kritische mediawatcher. Zijn oordeel is snoeihard: 'Er is een soort van cameraderie ontstaan met de virologen. Een zeldzame keer is er zelfs een verspreking en worden de voornamen gebruikt. En - vooral! - de andere stem ontbreekt totaal'.

Hoe ver weg de media zijn illustreert Knack deze week. Met een striemend verwijt aan zichzelf: "De geschreven media zijn nauwelijks beter. Leest men de Vlaamse kranten, dan zijn de virologen welhaast helden. Het aantal 'human interest'-artikelen over virologen valt niet meer te tellen. Hier en daar verschijnt wel eens een kritisch artikel dat de corona-maatregelen toetst aan de mensenrechten, maar het is niet meer dan de excuustruus om de niet aflatende storm van doemberichten te temperen. Hoeveel keer werd nu al geschreven dat de volgende dagen cruciaal zijn? Hoeveel keer werd de derde golf al voorspeld? RTBF zocht het even uit: de derde golf werd voor het eerst aangekondigd in november 2020. Maar blijkbaar scoren doemberichten. Soms zijn ze zelfs pijnlijk grappig. Zo wanneer Pierre Van Damme enkele dagen voor de start van de Tour de France aankondigt op de VRT-webstek: 'Voor hetzelfde geld is de winnaar de enige die COVID19-negatief is op het einde en heeft het niets meer met wielrennen te maken'. Grappig voor wie van humor houdt, pijnlijk voor de wetenschap."

In zekere zin is de openluchtgevangenis erger dan te moeten leven in een van de veredelde alleenheerschappijen aan Europa’s buitengrenzen; daar heb je tenminste het voordeel van de duidelijkheid. Zo ver wil ik nochtans niet gaan. Niettemin toont het Belgische voorbeeld aan dat een fictieve democratie wel degelijk een nachtmerrie is. De voorbije decennia heeft in België, vooral in Vlaanderen, menig burger ‘geschreeuwd in zijn slaap’. Maar de Vivaldi-regering wil de schreeuw liever niet horen. Men slaat eerst liever hard toe en gaat dan zelf een pleister halen uit het eigen EHBO-kistje. Is deze regering verworden tot een SM-club, verslaafd aan pijn? Kickend op het lijden van anderen.

Wie durft nu nog beweren dat het opperen van het juridisch ter verantwoording roepen van de verantwoordelijken van de genocide in de ziekenhuizen en de WZC's zich niet opdringt? Hoe ziek moet 'België, Wereldkampioen Covid-19' , niet zijn om het hoofd te draaien voor onbeschrijfbaar fysisch, psychisch, sociaal en economisch leed. Niets onder ogen te willen zien. Hoe kan je als regeringslid ostentatief Oost-Indisch doof blijven voor de pijnkreten vanuit jouw maatschappelijke martelkamer? Gaan parlementsleden eindelijk eens hun kiezers vertegenwoordigen in plaats van aan de leiband van de Gems te lopen? Het meer dan hoogdringend dat de schoothondjes van de democratie opnieuw waakhonden worden. De rechterlijke controle moet opnieuw het 'aristocratische element' van onze instellingen zijn.