Gewoon doorleven: dat deden Europeanen toen de Hongkonggriep toesloeg. Nu vinden velen veiligheid belangrijker dan vrijheid.
We zijn rijker en welvarender dan eind jaren 60, maar ook veel individualistischer.
De lente komt. En pandemie of niet, dat brengt massa’s mensen op de been, vooral jongeren. Zo zaten er vorige week op een milde avond twee-, drieduizend jonge mensen in het prachtige Parc de la Boverie in Luik. Deze generatie heeft het zwaar. Ze wil uitvliegen uit het nest, en nu knipt iemand haar vleugels af. ‘Het enige wat wij nog doen, is naar school gaan, naar huis, naar school, slapen, en dat is het dan’, zei een van hen. ‘Er zijn geen activiteiten meer, er is niets meer te doen. We zijn gestopt met leven.’
Deze jongeren, en trouwens ook veel ouderen, zouden verbaasd opkijken als ze wisten wat Europeanen in de winter van 1969-1970 deden, toen de Hongkonggriep toesloeg: gewoon doorleven.
Dat virus was behoorlijk verwoestend. In Zweden vielen er die winter trams uit, omdat veel conducteurs in het ziekenhuis lagen. Maar de krant Expressen schreef doodleuk dat mensen, bij gebrek aan openbaar vervoer, ‘maar weer moeten leren lopen’.
Veiligheid is zo belangrijk dat we nu vaak heftig reageren op gevaar. Eén terreuraanslag, en de tanks rollen over straat
In Frankrijk was een op de drie leerkrachten die winter ziek, en een op de vijf ambtenaren en fabrieksarbeiders. Maar ook daar ging het leven gewoon door. De pandemie haalde de kranten amper. ‘De griepepidemie die zich zoals elk jaar over Europa verspreidt, is ernstig noch nieuw’, schreef Le Monde op 18 december 1969, in een schaars bericht erover.
Interessant: die winter stierven er wereldwijd tussen de een en vier miljoen mensen aan de Hongkonggriep, maar bijna niemand wond zich erover op. Niet in Azië, waar de griep ook toen vandaan kwam. Niet in Amerika, dat werd besmet door terugkerende GI’s uit Vietnam. En niet in Europa, al zag je daar in het begin dezelfde dramatische taferelen als nu – patiënten die op de gang stierven omdat ziekenhuizen niet genoeg capaciteit hadden, mortuaria die geen ruimte meer hadden, verplegend personeel dat aanvankelijk zonder maskers of handschoenen moest werken.
Een ‘griepje’
Waarom reageren we nu met lockdowns en eindeloze restricties, en waren we destijds zo laconiek? Omdat de samenleving compleet is veranderd. Een van de grootste verschillen tussen toen en nu is dat we nu anders omgaan met risico. Claude Hannoun van het Pasteurinstituut, destijds dé griepexpert van Frankrijk, vertelde vorig jaar in Le Monde dat hij in september 1968 op een griepcongres was in Teheran. Er waren negenhonderd deelnemers, en 70 procent werd ziek. Hij ook. Frankrijk nam geen maatregelen. Niemand deed dat. ‘Het was toen doodnormaal dat mensen aan griep stierven’, zei Hannoun. Toen de pandemie een jaar later overal rondgierde, verweet niemand regeringen dat ze laks waren geweest of dingen verkeerd hadden aangepakt. Nee, het was een ‘griepje’ – heel ellendig, maar iets van alle tijden. En dat was dat.
Dood hoorde toen meer bij het leven dan nu. We kunnen het ons moeilijk voorstellen, maar in de jaren zestig en zeventig stierven mensen ook bij bosjes in het verkeer. En door te roken. Als je op vakantie ging, klapte je de achterbank neer en sliepen de kinderen achterin de auto, zonder gordel om. Het was toen doodnormaal dat je een zilveren of houten doos met diverse soorten sigaretten erin op tafel had staan: om te presenteren als je bezoek kreeg.
We zijn rijker en welvarender dan destijds. Daardoor hebben we meer te verliezen – hoe meer je hebt, hoe kwetsbaarder je wordt en hoe meer je wilt beschermen. Nog een verschil is dat we in de jaren zestig, zeventig meer als collectief redeneerden. Als groep. De sociale cohesie was sterker dan nu. Anno 2021 zijn we veel individualistischer.
Co-immunisme
Bovendien krijgen we minder kinderen. Dat betekent dat elk mensenleven meer op een goudschaaltje ligt dan vroeger. En de samenleving vergrijst. Net als de Hongkonggriep treft het coronavirus (tot nu toe) vooral mensen boven de 65 – en daar zijn er nu twee- tot driemaal zoveel van als vijftig jaar geleden. Oudere mensen nemen sowieso minder risico’s dan jongeren. Mede daardoor zijn zekerheid, bescherming en veiligheid de laatste jaren steeds belangrijker geworden dan vrijheid. De pandemie versterkt die trend. Veiligheid is zo belangrijk dat we nu vaak heftig reageren op gevaar. Eén terreuraanslag, en de tanks rollen over straat. President Emmanuel Macron noemde de strijd tegen de pandemie meteen een ‘oorlog’. Overal berichten de media al een jaar lang over weinig anders dan het virus. In de politiek wordt alles langs de meetlat van corona gelegd. In elk land worden politici vooral daarop beoordeeld.
De filosoof Peter Sloterdijk noemt het ‘co-immunisme’ een van de grote uitdagingen van deze tijd. We verdelen geen productie en goederen meer (zoals onder het communisme), maar protectie. Privébezit of individuele immuniteit beschermen niet tegen het virus of klimaatverandering. We moeten protectie dus delen, met zo veel mogelijk mensen.
Vandaar dat veel burgers in Europa het afgelopen jaar naar de regering keken voor bescherming, voor richtlijnen. Het verzet groeit nu. Maar nog altijd accepteert de meerderheid ongeveer alles wat van boven komt, inclusief avondklok en lockdowns. Dat is zorgwekkend. In veel landen is de oppositie op achterstand gezet, vooral rechtse populisten, die nu pas weer enigszins opkrabbelen. Terwijl het vertrouwen van burgers in de regering nog altijd relatief hoog is, is het vertrouwen van de regering in de burgers juist gedaald. Leiders zijn onzeker en nemen draconische maatregelen – voorkomen is beter dan genezen. Dat is nog zorgwekkender!
Sommigen waarschuwen dat de democratie het loodje zal leggen, en dat we dictators en bigbrotherscenario’s moeten vrezen. Maar de vergelijking met de Hongkonggriep leert ons: wij, moderne bangeriken, vragen hier echt zelf om.
_____
Caroline de Gruyter is Europa-correspondent, standplaats Oslo. In 'Boeiende tijden' reflecteert zij over de actualiteit van de voorbije week.
_____
Viruswaanzin zal in de frontlinie blijven informeren opdat u zelf kan oordelen. Individueel op de barrikade staan is niet aan iedereen gegeven. Eenzaam in de woestijn staan roepen helpt zelden. Sluit u daarom aan bij Viruswaanzin. Wij nemen voor u het voortouw in het protest. Wij zullen de klappen wel opvangen. Dat zijn we inmiddels gewoon. U hoeft zichzelf niet in gevaar te brengen. U beschermen en uw rechten en vrijheden verdedigen, dat is onze taak. Steun ons. Om het even hoe. Recht uw rug!