Tijden van verwarring en angst vragen om kritische afstand. Misschien kan een historische blik helpen om beter te begrijpen wat ons precies overkomt.
Hebben de virologen ons in slaap gewiegd? Na de aarzeling en de aanvankelijke scepsis bij een deel van de bevolking valt intussen vooral op hoe gemakkelijk we ons lot in handen van wetenschappers hebben gelegd. Plots doen politieke voorkeur of zelfs de bevoegdheden van de regering er niet meer toe, aangezien alle maatregelen rechtstreeks uit de wetenschappelijke modellen van virologen worden afgeleid. Dat is goed nieuws, dat het beste doet hopen voor de aanpak van de klimaatcrisis in de nabije toekomst. Maar het is ook wat beangstigend, aangezien we geconfronteerd worden met de macht van wetenschap om op een autoritaire manier op ons menselijke bestaan in te grijpen – ze kan ons verbieden op straat te komen, onze vrienden te ontmoeten en onze oude of zieke familieleden te bezoeken.
FOUCAULT
Meer dan politici ooit gekund hebben, slagen wetenschappers erin het voor te stellen alsof er geen alternatief is, maar ook wetenschap berust op premissen en aannames. Het is in die zin belangrijk om te weten dat de genomen maatregelen niet alleen teruggaan op een eeuwenoude traditie van quarantainemaatregelen, zoals herhaaldelijk is geschreven, maar ook op een traditie van wat Michel Foucault ‘biomacht’ heeft genoemd.
Daarmee verwees Foucault naar een beleid dat is gericht op de biologische gezondheid van een bevolking en wordt aangestuurd door experts. Dat beleid is tot wasdom gekomen in de negentiende eeuw en ontwikkelde zich samen met de wetenschap. De samenhang tussen beide leidt ertoe dat mensen zich onderwerpen. Want aan wetenschappelijke waarheid valt niet te tornen, en wat de wetenschap met ons voor heeft, is zonder meer goed voor ons. Maar ook wetenschappelijke logica’s moeten we in vraag kunnen stellen, zeker als ze leiden tot surveillancemaatregelen die we als samenleving anders niet zouden tolereren.
In 1871, toen zowel de impact van micro-organismen op onze gezondheid als de impact van wetenschap op het beleid meer en meer duidelijk werd, schreef Michail Bakoenin dat een regering van wetenschapsmensen ‘belachelijk, onmenselijk, wreed, verdrukkend, uitbuitend, schadelijk’ is, omdat wetenschappers ‘geen hart voor de individuele levende wezens’ hebben.
Wetenschap werkt sinds de negentiende eeuw inderdaad graag met abstracties, via cijfers en statistieken op het niveau van de bevolking. Dat staat niet alleen vaak haaks op de individuele ervaringen van mensen, de cijfers worden ook voorgesteld als objectief en als de enig mogelijke manier om naar iets te kijken. Maar in de wetenschappelijke wereld zelf woedt voortdurend een debat over hoe tot betrouwbare cijfers te komen, en met betrekking tot covid-19 zijn er nog steeds wetenschappers die juist het gebrek daaraan aankaarten. Bovendien blijft de vraag of we via cijfers en statistieken niet te veel de technocratische en biologische logica van de geneeskundige sector opgelegd krijgen – en wat daar de gevolgen van zijn.
De cijfers creëren een realiteit waarin onze samenleving wordt bedreigd door een vijand van buitenaf, één die bovendien netjes kan worden geïsoleerd. Dat ligt in lijn met onze nood om het leven voorspelbaar en controleerbaar te maken in de geglobaliseerde en in essentie steeds minder voorspelbare samenleving, zoals de socioloog Ulrich Beck heeft beschreven.
Maar is dat geen utopie?
Zijn quarantaine en lockdown op de lange termijn wel de beste maatregelen, of geldt dat alleen voor de korte termijn? En als de biologische logica klopt, welke sociale prijs zijn we dan bereid te betalen? Wat als pakweg een zieke oma het belangrijker vindt om haar kinderen te blijven zien, ondanks het hogere risico op vroeger overlijden? Wat als een significante minderheid van de bevolking vindt dat we beter snel immuniteit kunnen opbouwen om weer verder te kunnen met ons leven? Wat met wie vindt dat virussen integraal deel uitmaken van het natuurlijke leven?
Stigmatisering
In de negentiende-eeuwse ‘biopolitiek’ werden bij de bestrijding van ziektes als cholera, tyfus en tuberculose strengere hygiënische normen ontwikkeld. Die hebben ongetwijfeld hun werk gedaan, maar ook toen hadden die een morele dimensie, die zich onder meer vertaalde in de stigmatisering van de levensstijl van lagere sociale groepen. Ten dele was de angst toen irrationeel, bijvoorbeeld die voor ‘degeneratie’ (het idee dat het moreel verwerpelijke gedrag van armen tot een biologische achteruitgang van het menselijke ras zou leiden).
Op de lange termijn zou ik het beleid niet volledig in handen van virologen leggen. We moeten daar een maatschappelijk debat over voeren, net zoals we over andere bio-ethische thema’s doen, zoals pakweg therapeutische hardnekkigheid of roken. Want elke beslissing in het algemeen belang die zich baseert op cijfers over besmettingsrisico’s, heeft ook gevolgen voor mensen met andere opvattingen over dat algemeen belang. In de woorden van Michel Foucault: ‘Het komt er niet zozeer op aan om de waarheid te bevrijden van macht, maar om de waarheid zelf als een vorm van macht te zien.’
We moeten wetenschappelijke logica’s in vraag durven te stellen, zeker als ze leiden tot maatregelen die we als samenleving niet kunnen tolereren!
LAAT DE OUDEREN SPREKEN
Maak dit weekend, ter gelegenheid van de startmeeting van viruswaanzin.be in Aalter, een klein persoonlijk filmpje met uw ouders, grootouders of uzelf - en zet online wat jullie zelf als het ergste, lastigste, moeilijkste vonden door de maatregelen.
Ook mensen die ouders of grootouders verloren zijn door de maatregelen, doe uw verhaal en post dit op facebook met een link naar de pagina van "viruswaanzin.be openbaar"
Publiceer ook mistoestanden in de woonzorgcentra en de ziekenhuizen. Ook wie geen medische zorgen kreeg. Of wie te bang was om naar de dokter te gaan. Laat het weten en post een videogetuigenis.
Het wordt tijd dat we zelf het woord nemen! Anders stopt de echte pandemie van niet wetenschappelijk onderbouwde maatregelen nooit meer. #samensterk.
____
De feiten van de viruswaanzin zijn gekend, onze argumentaties bijzonder sterk. Wat niet kan gezegd worden van de onderbouwing van de meeste maatregelen (bvb. mondmaskers en data). Steun viruswaanzin.bein haar strijd tegen de disproportionele en niet wetenschappelijk onderbouwde vrijheidsbeperkingen en van-de-pot-gerukte-verplichtingen. Elke donatie is welkom: https://www.viruswaanzin.be/donatie
Credits en photo: DS